DE MAN DIE ZICHZELF WEGGAF. Het prentenboek met deze titel staat nog steeds in de boekenkast. Hoe lang al? Waarschijnlijk sinds de tachtiger jaren. Gordon Sheppard is de tekstschrijver, de naam van de illustrator kan ik niet vinden. Bij het doorbladeren merk ik dat de inhoud mij goed is bijgebleven. Meneer Pomeroy voelt het eind van zijn leven naderen en begint al zijn bezittingen weg te geven, daarna zelfs zijn eigen lichaam. Bij elke verhuizing kon ik van dit boek geen afscheid te nemen. Zou godfather Schwab het ook kennen? Die oude man presenteert zich als bizarre wereldleider. Je bezit in 2030 niets meer en je zult gelukkig zijn.
Als kind wilde ik graag iets hebben dat helemaal van mij was. Een knuffel, een speelgoedauto, een driewieler, noem maar op. Later was ik trotse eigenaar van een glimmende spiksplinternieuwe fiets! Die moest zo lang mogelijk blijven glimmen. Jong leerde ik om te gaan met eigendommen waar je van houdt, waar je iets mee hebt. Later werkte ik in vakanties om te kunnen kopen waar ik van droomde. Van een verzameling spullen gaf ik soms na verloop van tijd iets weg en dacht op die manier anderen er een plezier mee te doen.
Tijdens een verblijf in de Franse Dordogne hoorde ik van de verhuurder dat zijn vakantiehuisje te koop was. Zijn kinderen hadden geen belangstelling, ze wilden liever geld. Wat moeten wij met een huis, vertelde de man lachend. Zijn kinderen behoorden tot een andere generatie, opgegroeid als stevige besteders in een consumptieve wegwerp maatschappij. Ze hadden zo hun eigen idee over bezit, de waarde van geld en maakten andere keuzes. Zou meneer Klaus Schwab soms slim gebruikmaken van maatschappelijke ontwikkelingen?
Op een dag citeerde een vriendin van mij haar overleden vader die had gewerkt op een bank, in een hoge positie. Zij vertelde enthousiast dat, wanneer hij een mooi huis zag, hij altijd zei: Daar zou ik graag tegenover willen wonen! Geld had de man in overvloed, hij kon overal wonen. Een ideale locatie had waarde voor hem: een prachtig uitzicht bij voorbeeld. Zo ontdekt iedereen in het leven wat hem het meest gelukkig maakt. En met het ouder worden verandert de invulling van het begrip bezit. Althans voor mij. Evenals schuld kunnen spullen op een gegeven moment teveel worden, zelfs een behoorlijke ballast. Weg doen, opruimen geeft dan lucht. Nietwaar meneer Schwab?
Edward Albee laat in het toneelstuk Alles voor de tuin zien hoe een echtpaar door de buren een beeld opgedrongen krijgt van een gelukkig leven: je bent eigenaar van een mooi huis met een tuin en daarbij ook lid van een dure club. Minimaal behoor je net zoveel te bezitten als je buren! Daarvoor zul je alles moeten doen. Zoals boven je stand leven. Zelfs zou je zo ver moeten gaan dat je je eventueel laat vernederen, zoals Albee dat laat zien in het stuk. Het getoonde echtpaar trapt volledig in de statusval: kiezen voor sociale stevigheid in de buurt. Liefst meer bezitten dan een ander.
Tijdens het kijken naar een operafilm van Visconti schoot ik in de lach. De filmmaker liet meedogenloos zien hoe absurd sommige mensen met bezit omgaan. In een dramatische scene waarbij een schip overvallen wordt door piraten rent een van de passagiers, een oude dame naar haar hut, grijpt het juwelenkistje dat ze verborgen had en drukt dat stevig tegen de borst. Ze klampt zich vast aan wat voor haar waarde heeft. Tevergeefs natuurlijk.
Jaren geleden liep de zoon van een vriend rond met een laptop, van school gekregen zei hij. In de brugklas wordt geen studieboek meer gebruikt. Ik dacht terug aan het begin van elk schooljaar bij het kaften van nieuwe boeken, voor mij altijd een bijzonder moment! Ik rook aan elk boek, schreef mijn naam erin. De laptop jongen had nog wel ergens een paar boeken staan. Maar zijn computer was alles, het leek op een boezemvriend. Inleveren meneer Schwab? Of niet?
Stel je voor dat deze jongen en vele kinderen straks zonder bezit als wandelende barcodes met sensoren of chips onder hun huid overal in en uit lopen: tracked and traced. Ze luisteren braaf via iphone en media naar een overheid die hen vertelt wat te doen om gelukkig te zijn. Als levenloze zombies laten ze zich niet alleen vullen met woorden als avontuur en ontdekken, maar ook wat ontdekt moet worden; wat leuk is; wat avontuurlijk. Ze willen natuurlijk graag zoveel mogelijk creditpunten om te doen wat nodig is om erbij te horen. Zelf denken is verleden tijd. AI, de supercomputer is immers slimmer en kent jou beter dan jezelf?
Maar zover is het nog niet. Op dit moment heeft levenservaring nog waarde. Bij het ouder worden wint kwaliteit het van kwantiteit. Als mens bepaal je zelf de waarde van bezit. Zoiets kan veranderen tijdens je leven. Volledig afstand doen is een leerproces, pas echt aan de orde in de laatste levensfase. De oneliner gelukkig zijn zonder bezit uit de mond van een oude man: het kan niet anders dan dat hij zoiets zegt tegen zichzelf. Of droomt hij soms over het bezitten van mensen met behulp van de nieuwste technieken? Raakt hij opgewonden van het idee zoveel mogelijk lichamen te bezitten? Akelig dwingend, zoals sommige ouders doen wanneer ze met een kneep in de arm tegen hun angstige kind sissen: Leuk he?
Het boek zet ik terug in de kast. Geen bezit meer, gelukkig zijn. Heel even klinkt het positief, lijkt het wijsheid uit de mond van een oude meester. Deze zogenaamde wereldleider neemt niet eens de moeite iets te zeggen over de relatie tussen bezit en geluk. Zelfs de woorden legt hij niet uit. Iedereen moet hem geloven omdat hij het zegt. Eenvoudig mensen de kans ontnemen in het leven te ontdekken wat je gelukkig maakt. Dat kan zomaar. Niemand gaat daar echt tegenin. Terwijl het onmenselijk is. Of ziek. Zelfs kan het misdadig genoemd worden.
Ik kijk naar buiten. Meneer Pomeroy. Gaf zichzelf volledig weg aan het eind van zijn leven. Wat zou ik graag een advies geven aan de man die zich voordoet als een oude baas van de nieuwe wereld. Kijk meneer Schwab, kijk naar uzelf. Stelt u zich voor dat u meneer Pomeroy bent. U kunt dan alle eigendommen uit uw leven geven aan mensen die het nodig hebben om in leven te blijven. Verdeel uw zorgvuldig opgebouwde macht over burgers, boeren en buitenlui. Volgens u bestaat er geen geest dus geef uw lichaam aan de wetenschap die het met genoegen vol zal stoppen met chips en andere aller modernste technische uitvindingen en snufjes. Eeuwig leven?
Joop Brussee
1 oktober 2021
vuist
openvuist.com 